ಲೇಖನ
– ಸಂದೀಪ ಕುಲಕರ್ಣಿ
’ನಮ್ಮ ಕಥಾ ಅರಮನೆ’
ಬರಹಗಾರರು
ಉದಯರಶ್ಮಿ ದಿನಪತ್ರಿಕೆ
ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿ – ಮಾನವನ ಒಳಗಿನ ಆಂತರಿಕ ಗೊಂದಲ.
ಮನುಷ್ಯನ ಜೀವನ ಎಂದರೆ ನಿರಂತರ ಆಯ್ಕೆಗಳ ಸರಣಿ. ಪ್ರತಿದಿನವೂ ಹಲವು ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಲವೊಂದು ಸಣ್ಣದಾಗಿ ಕಾಣಿಸುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಅವುಗಳ ಪರಿಣಾಮಗಳು ದೀರ್ಘಕಾಲಿಕವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಈ ನಿರ್ಧಾರಗಳ ಮೊದಲು ಮನುಷ್ಯನು ಒಂದು ಸ್ಥಿತಿಗೆ ತಲುಪುತ್ತಾನೆ. ಅಂದರೆ ಎರಡು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚು ಆಯ್ಕೆಗಳ ನಡುವೆ ಗೊಂದಲದೊಳಗಾಗಿ ತೀವ್ರ ಆಂತರಿಕ ಒತ್ತಡ ಅನುಭವಿಸುವ ಮನಃಸ್ಥಿತಿ. ಇದನ್ನೇ ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
1. ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿಯ ಅರ್ಥ
“ದ್ವಂದ್ವ” ಎಂಬುದು ಎರಡು ಪರಸ್ಪರ ವಿರೋಧಿ ಅಂಶಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷ. “ಮನಸ್ಥಿತಿ” ಎಂದರೆ ಮನಸ್ಸಿನ ಆಂತರಿಕ ಸ್ಥಿತಿಗತಿ. ಈ ಎರಡು ಪದಗಳನ್ನು ಒಂದಾಗಿ ನೋಡುವಾಗ, “ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿ” ಎಂಬುದು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಒಳಗೆ ನಡೆಯುವ ನಿರ್ಧಾರಾತ್ಮಕ ಗೊಂದಲ, ಭಾವನೆ ಮತ್ತು ಯುಕ್ತಿಯ ನಡುವೆ ನಡೆಯುವ ಸೆಳೆತ ಎಂದು ಅರ್ಥವಿದೆ.
2. ಈ ಸ್ಥಿತಿಯ ಲಕ್ಷಣಗಳು
a. ಏನನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಬೇಕು ಎಂಬ ಗೊಂದಲ
b. ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸದ ಕೊರತೆ
c. ನಿರ್ಧಾರದ ವಿಳಂಬ
d. ಯೋಚನೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಸ್ಥಿರತೆ
e. ಹೃದಯ ಮತ್ತು ಬುದ್ಧಿಯ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷ
f. ಹೊರಗಿನ ತಲ್ಲಣಕ್ಕೂ ಒಳಗಿನ ಒತ್ತಡಕ್ಕೂ ಒತ್ತಾಯಪಡುವ ಸ್ಥಿತಿ
3. ಉದಾಹರಣೆಗಳು
(ಅ) ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯು “ಡಾಕ್ಟರ್ ಆಗಬೇಕು” ಎಂದು ತಂದೆಯ ಕನಸು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ, ಆದರೆ ಅವನ ಹೃದಯ ಕಲೆಯತ್ತ ಸೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವನ ಒಳಗಿನ ತರ್ಕ ಮತ್ತು ಭಾವನೆಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಔದಾರ್ಯ ಹೊಂದಿಲ್ಲ – ಇದು ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿ.
(ಆ) ಗೃಹಿಣಿಯೊಬ್ಬಳು ತನ್ನ ಮನೆಯ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾ ತನ್ನದೇ ಆದ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಉದ್ಯಮ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಇಚ್ಛಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಆದರೆ, ಅವಳ ಕುಟುಂಬಸ್ಥರು, ಸಮಯ, ಸಮಾಜದ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಮತ್ತು ಅಶಂಕೆಗಳ ನಡುವೆ ಅವಳು ತತ್ತರಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಈ ಗೊಂದಲವೂ ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿಯೇ.
4. ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿಗೆ ಕಾರಣಗಳು
ಅ. ಸ್ಪಷ್ಟ ಗುರಿಯ ಕೊರತೆ
ಆ. ಭವಿಷ್ಯದ ಭಯ ಅಥವಾ ಅನುಮಾನ
ಇ. ಇತರರ ನಿರೀಕ್ಷೆಗಳು
ಈ. ತಮ್ಮ ಮೌಲ್ಯ ಮತ್ತು ಆಸೆಗಳ ನಡುವೆ ವ್ಯತ್ಯಾಸ
ಉ. ಹೊಸದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುವ ತೊಂದರೆ
ಊ. ಸಮಾನವಾಗಿ ತೂಕ ಹೊಂದಿರುವ ಆಯ್ಕೆಗಳು
5. ಪರಿಣಾಮಗಳು
ಸಕಾರಾತ್ಮಕವಾಗಿ, ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಆಂತರಿಕ ಪರಿಶೀಲನೆಗೆ ದಾರಿ ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ತಾನು ಯಾರು, ಏನು ಬಯಸುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರ ಹುಡುಕಲು ಪ್ರೇರಣೆ ನೀಡುತ್ತದೆ.
ನಕಾರಾತ್ಮಕವಾಗಿ, ಇದು ನಿರ್ಧಾರದ ವಿಳಂಬ, ಆಸಕ್ತಿಯ ಕೊರತೆ, ಆತಂಕ, ನಿದ್ರೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗುವಂತಹ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ನಿರ್ಧಾರವಿಲ್ಲದತೆಯೇ ತಪ್ಪಾದ ನಿರ್ಧಾರಕ್ಕೆ ತಿರುಗಬಹುದು.
6. ಈ ಸ್ಥಿತಿಯಿಂದ ಹೊರಬರಲು ಮಾರ್ಗಗಳು
(ಅ) ಆತ್ಮಪರಿಶೀಲನೆ:
ಸ್ವತಃ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಿ.! ನಾನು ನಿಜವಾಗಿ ಏನು ಬಯಸುತ್ತೇನೆ? ಇತರರು ನನ್ನಿಂದ ಏನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದಕ್ಕಿಂತ ನನ್ನ ಅಂತರಾತ್ಮ ಏನು ಹೇಳುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ.
(ಆ) ಮಾಹಿತಿಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ:
ಪ್ರತಿ ಆಯ್ಕೆಗೂ ಲಾಭ-ನಷ್ಟಗಳ ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡಿ. ಯಾವ ಆಯ್ಕೆಯು ದೀರ್ಘಕಾಲಿಕವಾಗಿ ಶ್ರೇಯಸ್ಕರ? ಯಾರು ಅಥವಾ ಏನು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಿತಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ?
(ಇ) ಅನುಭವಿಗಳ ಸಲಹೆ:
ಆಪ್ತರು, ಗುರುಗಳು, ಅಥವಾ ನಂಬಿಕೆಯ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಕೇಳಿ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಹೊರಗಿನ ದೃಷ್ಟಿಕೋನ ಸ್ಪಷ್ಟತೆ ನೀಡಬಹುದು.
(ಈ) ಮನಸ್ಸಿನ ಶಾಂತಿ:
ಧ್ಯಾನ, ಓದು, ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿನ ಸಮಯ, – ಇವು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಶಾಂತಿ ನೀಡುತ್ತವೆ. ಶಾಂತ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟ ನಿರ್ಧಾರ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ.
7. ತಾತ್ವಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನ
ಭಗವದ್ಗೀತೆಯ ಮೊದಲ ಅಧ್ಯಾಯವೇ ಅರ್ಜುನನ ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿಯ ವರ್ಣನೆ. ಕುಟುಂಬಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬುದು ಅವನನ್ನು ಮರುಳುಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ತತ್ತ್ವಪೂರ್ಣ ಬೋಧನೆ ನೀಡುತ್ತಾನೆ – “ಸ್ವಧರ್ಮೆ ನಿಧನಂ ಶ್ರೇಯಃ”. ಅಂದರೆ, ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಏನು ಶ್ರದ್ಧೆಯಿದೆ, ಅದನ್ನು ನಂಬಿ ನಿರ್ಧಾರ ತಗೊಳ್ಳುವುದು ಶ್ರೇಷ್ಠ.
ಸಾರಾಂಶ
ದ್ವಂದ್ವ ಮನಸ್ಥಿತಿ ಎನ್ನುವುದು ಮಾನವ ಬದುಕಿನ ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ಸಹಜವಾದ ಸ್ಥಿತಿ. ಇದು ನಮ್ಮ ಭಾವನೆ, ಬುದ್ಧಿ, ಮೌಲ್ಯಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂವಾದ.
ಈ ಸಂವಾದವನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿ, ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿ, ಸ್ಪಷ್ಟತೆ ಮತ್ತು ಧೈರ್ಯದಿಂದ ನಿರ್ಧಾರ ತಗೊಳ್ಳುವುದು ನಮಗೆ ಒಳಿತಾಗುತ್ತದೆ.
ದ್ವಂದ್ವ ಎಂಬುದು ಅಡಚಣೆ ಅಲ್ಲ – ಅದು ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಆರಂಭ ಬಿಂದು.
ಅದರೊಳಗೆ ಯೋಚಿಸಿ, ತೀರ್ಮಾನಿಸಿ – ಆಗ ನಿಮ್ಮ ದಾರಿ ನಿಮ್ಮದೇ ಆದ ಬೆಳಕು ಹೊಳೆಯುತ್ತದೆ.
